Jednym z systemów służących zachowaniu bezpieczeństwa osób przebywających w budynkach jest system oddymiający. Jego rolą jest wyprowadzanie dymu oraz trujących spalin z obiektu w przypadku zaistnienia pożaru. Systemy oddymiające montuje się nie tylko w budowlach użyteczności publicznej i komercyjnej, można również stosować je w nieruchomościach prywatnych, zwłaszcza nowo budowanych. Przedstawiamy pokrótce, jak działa system oddymiania, z jakich składa się elementów i jakie obiekty powinny być wyposażone w system oddymiania.

Elementy systemu oddymiania

Centrala oddymiania służy do sterowania systemem oddymiania, do regulacji czasu przewietrzania, sygnalizuje ewentualne zakłócenia w pracy systemu. Po zaprogramowaniu przypomina o koniecznych przeglądach konserwacyjnych i systemowych.

Czujki dymowe w przypadku wystąpienia pożaru automatycznie uruchamiają system oddymiania.

Przyciski oddymiania pozwalają na ręczne wyzwolenie alarmu, a towarzyszące im diody sygnalizują wizualnie stan pracy urządzeń systemu. Dzięki temu użytkownik ma kontrolę nad poprawnością działania systemu.

Klapy i okna oddymiające są otwierane i zamykane przez siłowniki. Przez otwory dym odprowadzany jest na zewnątrz budynku.

Okna napowietrzające to dodatkowe okna dolotowe umiejscowione w dolnej części fasady budynku lub drzwi otwierane na zewnątrz. Otwiera się je ręcznie lub automatycznie, aby dostarczyć niezbędnego powietrza.

Urządzenia alarmowe, jak dzwonki, syreny, lampy błyskowe – w sposób akustyczny i optyczny powiadamiają o powstałym zagrożeniu pożarowym.

Przyciski przewietrzania służą do ręcznego uruchamiania naturalnej wentylacji przez otwieranie i zamykanie grupy przewietrzania w powiązaniu z centralą oddymiania COD.

Czujki pogodowe są elementami uzupełniającymi dla systemów oddymiania i przewietrzania. Stale monitorują warunki pogodowe i umożliwiają kontrolowaną wentylację pomieszczeń. W momencie wykrycia opadów deszczu dają sygnał do zamknięcia okien i klap dachowych.

Kurtyny dymowe to również elementy dodatkowe. Zabezpieczają pomieszczenia przed rozprzestrzenianiem się ognia i dymu. Montuje się je w przewodach wentylacyjnych dla ochrony dróg ewakuacyjnych, które w przypadku pożaru muszą być jak najszybciej oczyszczone z dymu i trujących gazów.

Zasada działania systemów oddymiania

W momencie wystąpienia pierwszych oznak zagrożenia pożarowego czujki dymowe wyzwalają system oddymiania. Może on być też uruchomiony poprzez przycisk oddymiania lub zewnętrzne urządzenia wyzwalające. Napęd elektryczny uruchamia siłowniki klap i okien oddymiających oraz okien napowietrzających (dodatkowe otwierane elementy umieszczone w dolnych częściach budynku dla polepszenia ciągu i doprowadzenia świeżego powietrza). Trujące gazy, dym i gorące powietrze wydostają się na zewnątrz przez otwory odprowadzające. Całością systemu zarządza centrala oddymiania.  Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się dymu, w przewodach wentylacyjnych montuje się dodatkowo kurtyny dymowe. Elektrycznie sterowany system oddymiający może być przydatny również na co dzień – do wietrzenia pomieszczeń.

Rodzaje systemów oddymiania

Podstawowy system oddymiający to system grawitacyjny. Działa on zgodnie z fizyką ogrzanego powietrza oraz dymu, na zasadzie przeciągu. Oddymianie grawitacyjne polega na naturalnym, grawitacyjnym usuwaniu dymu i gazów z zadymionej przestrzeni. W celu uzyskania ciągu powietrza konieczne jest, aby otwory wylotowe spalin, czyli okna i klapy znajdowały się w możliwie najwyższej części oddymianej przestrzeni. Natomiast jako otwory napowietrzające służą okna dolotowe i drzwi wejściowe usytuowane w najniższej części budynku.

Oddymianie systemem mechanicznym wspiera naturalny ciąg powietrza przez zastosowanie wentylatorów sterowanych przez centralę oddymiania. Dzięki wentylatorom zadymione powietrze jest wyprowadzane z budynku szybciej. Wentylator może być zabudowany tylko w dolnej części instalacji lub w ten sposób, że w dolnej części zamontowany jest wentylator doprowadzający powietrze, a w górnej wentylator przyspieszający wyprowadzenie powietrza na zewnątrz.

Błędy i wady systemów oddymiania

Podczas projektowania systemów oddymiania należy unikać błędów, takich jak niewłaściwy sposób zasilania urządzeń i wyrobów p.poż., niewłaściwy dobór okablowania (kable niepalne i uniepalnione, zasilające i sterująco-kontrolne) czy błędnie dobrana puszka PiP. Należy upewnić się, że zaprojektowano odpowiednie dla rodzaju obiektu okna oddymiające i klapy oddymiające, a także dostosowane wentylatory oddymiające i napowietrzające. Problem stwarzać będzie też pozostawienie niesparametryzowanych linii i modułów monitorujących podłączonych w centrali, co sprawia, że centrala nie rozpozna i nie zasygnalizuje usterki linii siłowników, czujek czy przycisków. Może zdarzyć się też sytuacja, w której zostanie błędnie dobrana centrala, np. jednogrupowa zamiast dwugrupowej. Przycisk oddymiania i czujki starego typu pozostawione przy wymianie starej centrali na nową to kolejny spotykany błąd instalatorów, który nie powinien mieć miejsca, ponieważ wymagania dla przycisków oddymiania zostały zmienione w ciągu ostatnich kilkunastu lat.

Jakie budynki powinny być wyposażone w system oddymiania?

Poniżej kilka informacji i krótka lista aktów prawnych na ten temat. Trzeba jednak pamiętać o konieczności konsultacji i wykonania projektu przez uprawnioną do tego osobę lub podmiot. Rzeczoznawca ds. P-POŻ, dysponuje zawsze najbardziej aktualną i fachową wiedzą na temat wymagań i przepisów w zakresie systemów pożarowych i sygnalizacyjnych.

W rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002r. wskazano, w jakich obiektach konieczna jest instalacja systemów oddymiających, biorąc pod uwagę wysokość budynków i przeznaczenie znajdujących się w nich pomieszczeń, określonych tutaj jako tzw. strefy pożarowe w kategoriach zagrożenia ludzi (ZL). I tak:

• ZL I – to budynki i części budynków zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób nie będących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
• ZL II – to budynki i części budynków przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych,
• ZL III – budynki i części budynków użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II,
• ZL IV – budynki i części budynków mieszkalnych,
• ZL V – budynki i części budynków zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II,
• PM – budynki i części budynków zawierające strefę pożarową produkcyjno-magazynową o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m².

1. Obowiązek instalacji systemów oddymiania obejmuje budynki:

• niskie (N), czyli o wysokości do 12 metrów, mieszczące strefę pożarową ZL II,
• średniowysokie (SW), tj. o wysokości powyżej 12 do 25 metrów, zawierające strefę pożarową ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,
• niskie (N) i średniowysokie (SW), mieszczące strefę pożarową PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² lub pomieszczenie zagrożone wybuchem.

W obiektach o powyższych cechach należy stosować klatki schodowe obudowane i zamykane drzwiami oraz wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu.

1. W budynkach wysokich (W), tj. o wysokości ponad 25 do 55 metrów) i wysokościowych (WW), tj. przekraczających 55 metrów wysokości), w strefach pożarowych innych niż ZL IV należy zabezpieczyć przed zadymieniem poziome drogi ewakuacyjne przy pomocy rozwiązań techniczno-budowlanych.
2. W pasażu, wzdłuż którego umieszczone są lokale handlowe i usługowe, oraz w krytym wewnętrznym dziedzińcu konieczne jest zapewnienie rozwiązań techniczno-budowlanych zabezpieczających drogi ewakuacyjne przed zadymieniem w razie pożaru.
3. W budowli podziemnej z pomieszczeniem dla ponad 100 osób, a także w podziemnej kondygnacji budynku z takim pomieszczeniem obowiązuje konieczność stosowania rozwiązań techniczno-budowlanych mających za zadanie usuwanie dymu z tego pomieszczenia i z dróg ewakuacyjnych.
4. W budynku wysokim (W) dla stref pożarowych innych niż ZL IV i PM oraz w budynku wysokościowym (WW) klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe stanowiące drogę ewakuacyjną powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.
5. W budynku wysokim (W) klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe dla strefy pożarowej PM powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

W przypadku zaistnienia pożaru sprawne działanie systemu oddymiającego jest niezwykle ważne dla zdrowia i życia osób znajdujących się na terenie obiektu. Dym i trujące gazy mogą być bowiem bardziej niebezpieczne niż same płomienie.

Oddymienie dróg ewakuacyjnych dla ratowania ludzi obok ułatwienia dostępu straży pożarnej i ochrony konstrukcji budynku to najważniejsze działania w trakcie pożaru. A dobrze dobrany i wykonany system oddymiania zapewnia bezpieczną ewakuację na pionowych i poziomych drogach ewakuacji. Możliwa dzięki niemu kontrola zadymienia i obniżenie temperatury w budynku pozwalają zminimalizować straty.